Glosariusz

Aškkas – pęczniejący lód.

Áidu – wydeptana w śniegu ścieżka po wypasie reniferów.

Áinnádat – kiedy na ślady napada śnieg, jednak jest go na tyle mało, że wciąż da się je rozróżnić.

Baldu – kawałek lodu, który oderwał się od większej masy, np. lodowca lub pokrywy lodowej.

Bieggagaikkohat – miejsce, w którym wiatr wywiał niemal cały śnieg.

Biemardit – ciężka praca w głębokim śniegu.

Bilcut – pokryty lodem.

Boara – wiosenny lód, roztopiony na tyle, że unosi się na powierzchnię wody, gdzie błoto śniegowe odparowuje, a lód ponownie zamarza, tworząc lodowe igły.

Bulsi – zaokrąglony pęczniejący lód.

Bulži – warstwa lodu pod nartami.

Buolža – twardy śnieg lub lód pokrywający wzgórze.

Coica – chmura śnieżna.

Cuobza – twardy, wieczny śnieg (używane również w odniesieniu do mostów śnieżnych w lecie).

Čilvi – grudki śniegu, które przywierają do ubrań lub sierści zwierząt.

Dáhppat – stąpanie po słabym lodzie lub w głębokim śniegu.

Dálvvahuvvot – kiedy pogoda w górach nagle zmienia się na zimową, co utrudnia realizację planów.

Geardni – skorupa śnieżna, skorupa lodowa.

Guobla – ściana śniegu.

Moskkur – stary, zmiękły śnieg, który napadał na ślady reniferów.

Muohtačalbmi – płatek śniegu.

Muohtariekta – płat śniegu na gołej ziemi.

Oppas – głęboki, luźny, nietknięty śnieg.

Roavru – lód osiadły na dnie zbiornika wodnego po opadnięciu poziomu wody.

Siebla – rozmoknięty śnieg na wiosnę.

Skabla – powłoka cienkiego lodu na wodzie.

Skablut – twarda, zwarta pokrywa lodu, trudna do poruszenia.

Skava – bardzo cienka warstwa zamrożonego śniegu.

Skávvut – cienki lód na powierzchni śniegu.

Skoavdi – cienka lodowa skorupa na wodzie..

Slabzi – deszcz zmieszany ze śniegiem.

Soarrečahci – woda zmieszana ze śniegiem.

Spoanas – miejsce pokryte cienką warstwą śniegu.

Suddi  – otwarta przestrzeń na pokrytym lodem jeziorze.

Šlahtti – deszcz ze śniegiem.

Vuožža – gładki, lustrzany lód, najczęściej tworzący się na powierzchni wody.

Sno – zimny skandynawski wiatr wywołujący wirowanie, w krótkim czasie może doprowadzić do znacznego spadku temperatury.

Śryż – lód prądowy, kryształki lodu w kształcie igieł, zbite w gąbczastą, nieprzezroczystą masę. Tworzy się na powierzchni rzek, kiedy temperatura spada poniżej 10°C.

Zastrugi – długie grzbiety na powierzchni śniegu utworzone przez wiatr.

Alen (łokieć) – dawna norweska i duńska jednostka miary wynosząca niecałe 63 cm.

Favn (sążeń) – dawna norweska jednostka długości i objętości, używana do dziś do pomiaru objętości drewna opałowego, gdzie wynosi 2,232 m².

Funt (pund) – dawna norweska i duńska jednostka miary, w zaokrągleniu 0,5 kg.

Kande – dawna duńska jednostka miary wynosząca 1,92 l.

Linje – dawna norweska jednostka miary, 1/12 tomme – około 2,2 mm.

Marka (mark) - dawna norweska jednostka wagi, w 1875 r. wynosiła 250 g.

Mila (mil) – mila norweska do 1862 r. wynosiła 11,295 km. Mila duńska od 1835 r. wynosiła 7,532 km.

Mål – dawna jednostka miary, stosowana przed wprowadzeniem systemu metrycznego w Norwegii. 1 mål to ok. 1 km².

Poronkusema – „reniferowe siku”. Samska miara odległości wynosząca ok. 7,5 km. Oznacza odległość, jaką przebywają renifery (które nie załatwiają swoich potrzeb fizjologicznych w ruchu) pomiędzy jednym a drugim oddaniem moczu.

Pott – dawna norweska jednostka objętości, w 1875 r. wynosiła 0,965 litra.

Pægl – dawna duńska jednostka objętości wynosząca 241,5 ml..

Rast (norw. „odpoczynek”) – dystans między odpoczynkami podczas marszu. Prawdopodobnie ok. 9 km.

Skjeppe (buszel) – dawna norweska jednostka miary, w zaokrągleniu 17,5 litra.

Skrupel (skrupuł) – dawna norweska i duńska jednostka miary, w zaokrągleniu 0,2 mm.

Stopa (fot) – dawna norweska i duńska jednostka miary, wynosząca ok. 31 cm.

Stort hundre (norw. „duże sto”) – 120.

Tomme (kciuk) – dawna norweska i duńska jednostka miary, stosowana przed wprowadzeniem systemu metrycznego. 1 tomme to ok. 2,6 cm.

Tønne (baryłka) – dawna norweska jednostka miary, w zaokrągleniu 140 litrów.

KORONA – w latach 1816-1875 w Norwegii obowiązywały speciedaler, które później zmieniono na obowiązujące do dziś norweskie korony.

1 złota korona = 12 srebrnych speciedaler lub 60 brązowych ører.

1 speciedale = 5 ører.

1 korona arendellska = 0,5 rigsdale.

RIGSDALER – do 1873 r. w Danii obowiązywały rigsdaler, których wartość równała się 2 obecnym koronom duńskim.

1 złote rigsdale = 6 srebrnych marek lub 96 brązowych szylingów.

1 marka = 16 szylingów.

1 rigsdale = 2 korony arendellskie.

MARKI – w latach 1861-2002 w Finlandii obowiązywały marki fińskie.

1 marka = 100 penniä.

Bjørnevåk – „przebudzenie niedźwiedzia”, w kalendarzu runicznym 22 maja.

Høstakkefest – norweskie święto dziękczynienia i plonów tradycyjnie obchodzone 29. września w dzień św. Michała (Mikkelsmess).

Kekri – fińskie święto zbiorów. W XIX wieku jego data została przeniesiona na Wszystkich Świętych, wcześniej było ruchome.

Kräftskiva – „uczta rakowa”, tradycyjny skandynawski festiwal związany z połowem raków późnym latem i wczesną jesienią.

Midvinter – dzień środka zimy (utożsamiany z dniem przesilenia zimowego, 21 grudnia).

Mokrego Łukasza (Lukas våtmann) – Świętego Łukasza. Według kalendarza runicznego 18. października. Nazwa pochodzi od tego, że tego dnia często padał deszcz.

Mortensaften – Wigilia świętego Marcina, święto obchodzone w Danii 10 listopada na cześć jednocześnie świętego Marcina z Tours i Martina Luthera. Wieczorem tego dnia odbywają się uroczyste kolacje, na których podawana jest kaczka.

Noc Walpurgi – święto wiosny obchodzone w nocy z 30. kwietnia na 1. maja, głównie w Szwecji, Finlandii i na północy Norwegii. Tradycyjnie rozpala się wtedy wielkie ogniska mające odstraszyć czarownice i demony. 

Wszystkich Świętych – w Norwegii przypada na pierwszą niedzielę listopada.

Draug – „powtórnie chodzący”, nieumarły demon z mitologii nordyckiej.

Grýla – trollica, matka trzynastu islandzkich mikołajów i właścicielka kota Jólakötturinn.

Gufihtar – przypominające ludzi gnomy z samskiej mitologii.

Huldra (ze staronordyckiego hylja, „ukrywać”) – demon ze skandynawskiego folkloru mający postać pięknej kobiety z długimi złotymi włosami i krowim ogonem.

Kraken – potwór morski z norweskiego folkloru, widywany podobno u wybrzeży Norwegii, Islandii i Irlandii i uznawany za tak ogromnego, że często mylony był z wyspą.

Nisse – krasnoludek, w norweskim i duńskim folklorze duszek opiekujący się domem w zamian za jedzenie (i płatający figle, jeśli tego jedzenia nie dostanie).

Shakkalag – upiór z samskiej mitologii, żywy trup podobny do człowieka, ale rozmiarów dziecka. Leży pod ziemią z brzuchem wypełnionym srebrem, głównie w postaci monet.

Troll - przypominający wyglądem człowieka stwór ze skandynawskich wierzeń ludowych, zamieszkujący trudno dostępne dla człowieka miejsca. W promieniach słońca zmienia się w kamień.

Utburd – w folklorze skandynawskim demon nieochrzczonego dziecka, najprawdopodobniej zamordowanego i ukrytego przez matkę. Musiał błąkać się po ziemi, póki nie przekonał kogoś, żeby należycie go pochował.

Fenrir – ogromny wilk z mitologii nordyckiej.

Garmr  (ze staronordyckiego „szmata”, „łachman”) – w mitologii nordyckiej piekielny pies, strażnik królestwa umarłych. Według niektórych opisów ma czworo oczu.

Hel – nordycka bogini śmierci i jej personifikacja, często przedstawiana jako pół-człowiek, pół-szkielet.

Helheim – kraina zmarłych śmiercią naturalną, którą włada Hel, często utożsamiana z piekłem.

Loki – w mitologii nordyckiej bóg ognia, oszustwa i psot, potrafił zmieniać postać i płeć. Ojciec Fenrira, Midgardsorma i Hel.

Midgardsorm (inaczej Jormungand) – w mitologii nordyckiej gigantyczny wąż opasujący ziemię.

Nidhögg (ze staroislandzkiego „kąsający lęk”) – skrzydlaty wąż z mitologii nordyckiej, podgryzający korzenie Yggdrasilu i wysysający krew z ciał zmarłych.

Sassuma Arnaa – „Pani Morza”. Bogini morza z grenlandzkiej mitologii, do której przed polowaniem modlą się myśliwi. Rozgniewana, zsyła sztormy na rybaków.

Ran – w mitologii nordyckiej bogini morskiej toni, uosobienie pływów oceanu. Wciągała w swoje sieci żeglarzy, którzy wypadli za burtę.

Beaska (inaczej muoddá) – samskie okrycie z reniferowego futra. Oryginalnie jest dłuższa od bluzy noszonej przez wydobywców w filmie i posiada rękawy.

Biegga Heagga – Duch Wiatru.

Čáhceloddi – kaczuszka.

Diehtti – osoba o pewnej wiedzy medycznej.

Eadni – matka.

Fápmu – moc.

Gákti – tradycyjny samski strój.

Gállohat – samskie buty z zakrzywionymi czubkami.

Giðða – wiosna.

Gufihtarčohkka – „wzgórza gufihtar”, wypełnione skarbami i zamieszkiwane przez przypominające ludzi gnomy z samskiej mitologii.

Joik – ludowy śpiew Samów.

Jorbot – samska czapka.

Kommagar – samskie buty z garbowanej skóry, używane głównie latem.

Lávvi – przyjaciel, stary.

Noaidi – samski szaman.

Noaidivuohta – szamanizm.

Ráhkis – kochany, kochana.

Ruoktu – dom.

Sieidi – samskie miejsce kultu i składania bogom ofiar, zwykle kamienie o nietypowym kształcie, lub święte głazy.

Slåbbå – tradycyjne samskie naleśniki z dodatkiem krwi renifera.

Stuorraniibi – „duży nóż”, jeden z dwóch noży używanych tradycyjnie przez Samów.

Unna niibaš  – „mały nóż”, jeden z dwóch noży używanych tradycyjnie przez Samów.

Akvavit – „woda życia”, norweska wódka kminkowa.

Brudekrone – korona ślubna. Tradycyjne nakrycie głowy norweskich panien młodych.

Buldring – głaz.

Bunad – norweski strój ludowy.

Bunadsko – buty będące częścią norweskiego stroju ludowego, bunad.

Dumskalle – idiotka.

Elskling – kochanie.

Faen i helvete – kurwa mać.

Fårikål – norweskie danie z baraniny lub jagnięciny. Mięso gotuje się razem z kapustą i czarnym pieprzem i podaje z ziemniakami.

Fiskeboller – norweskie klopsiki rybne, gotowane lub smażone w głębokim tłuszczu.

Fitte – pizda.

Forpulte hestkuk – „pierdolony koński kutas”.

Foss – wodospad. 

Fy faen – kurwa mać.

Fylke – okręg; jednostka podziału administracyjnego najwyższego stopnia w Norwegii.

Gærning – wariat, świr.

Gjemsel – chowanego.

Gløgg – skandynawskie grzane wino z przyprawami.

Gråsten – gatunek jabłka nazwany na cześć duńskiego miasta Gråsten, z którego pochodzi. W Norwegii pojawił się ok. 1792 r., wykorzystywany jest głównie do produkcji cydru.

Hallet – stary przesąd mówiący o tym, że jeśli marynarz przed wypłynięciem spędzi noc z kobietą, połów będzie udany.

Hallingdans – ludowy taniec norweski o elementach akrobatycznych, tańczony zwykle solo przez mężczyzn przy akompaniamencie ludowych skrzypiec.

Heim – ze staronordyckiego heimr – dom; często używane w kontekście świata, krainy.

Heksering – czarcie koło; kolisty wzór na ściółce leśnej utworzony z owocników grzybów.

Heller – duże płaskie kamienie. Układano z nich stopnie prowadzące do domu, ale nigdy nie dotykały jego ścian.

Herregud – Boże drogi!

Hjertekjeks – norweskie maślane ciasteczka, najczęściej w kształcie serca, przekładane dżemem.

Isdrift – działalność związana z lodem.

 Julegrøt – rodzaj norweskiego puddingu podawanego na Boże Narodzenie. W środku ukryty jest migdał. Temu, kto go znajdzie, będzie się powodzić w kolejnym roku.

Kanelboller – skandynawskie bułeczki cynamonowe.

Kanelsnurrer – skandynawskie bułeczki cynamonowe.

Kårbolig – dodatkowy budynek mieszkalny, do którego często przeprowadzał się gospodarz, kiedy nie mógł zajmować się już gospodarstwem, które przejmował najstarszy syn (lub, w przypadku jego braku, córka).

Knert – „kieliszeczek”; odrobina czegoś.

Kransekake  – piętrowe norweskie ciasto, składające się z kręgów migdałowych ciastek, podawane tradycyjnie na weselach i z okazji świąt.

Krumkaker  – norweskie rurki z ciasta waflowego, najczęściej podawane z nadzieniem z bitej śmietany i dżemu z maliny moroszki.

Kumler – norweskie pyzy ziemniaczane nadziewane mięsem, odpowiednik polskich kartaczy.

Kvæfjordkake – norweskie ciasto z kremem budyniowym i bezą posypaną migdałami, nazywane również „verdens beste kake” („najlepszym ciastem na świecie”).

Lapskaus – norweskie danie jednogarnkowe, przygotowywane z resztek poprzedniego obiadu lub świeżych składników. W zależności od przepisu może mieć konsystencję cienkiej zupy lub gęstego gulaszu.

Lensmann – norweski szef okręgu policyjnego pierwszego szczebla. Przeważnie jest jeden na kilka miejscowości/gminę. Może wnosić o rozpoczęcie procesów i egzekwuje wyroki.

Lerken – słowik.

Lomper – norweskie podpłomyki z mąki z dodatkiem ziemniaków.

Lutefisk – mydlana ryba (dosł. „ryba z ługu”). Dorsz marynowany w roztworze wodorotlenku sodu. Tradycyjne danie kuchni norweskiej.

Mamma – mama.

Manus – scenariusz.

Midnattsol – „słońce o północy”. Zjawisko występujące podczas białych nocy – czas, kiedy słońce w niektórych miejscach nie chowa się wcale za horyzontem, a w innych znika tylko na krótko.

Multekrem – norweski deser, owoce maliny moroszki wymieszane z bitą śmietaną i cukrem.

Mus – mysz.

Navnløse – bezimienna.

Pappa – tata.

Pikekysser – bezy (dosł.  „pocałunki dziewczyny”).

Pikk – kutas.

Pisspreik – gówno prawda.

Pyse – ciota, mięczak.

Rakfisk – „moczona ryba”, pstrąg fermentujący przez kilka miesięcy w solance. Tradycyjne norweskie danie, szczególnie popularne na północy kraju. 

Råskap – dzikość, surowość, nieokrzesanie.

Rasshøl – dupek.

Risgrøt – norweski ryż na mleku, najczęściej podawany na słodko, z masłem i cynamonem.

Rosemåling – malarstwo dekoracyjne, forma norweskiej sztuki ludowej.

Rudl – norweski taniec ludowy, w głównej mierze polegający na obrotach.

Sandkaker –  kruche norweskie babeczki migdałowe (dosł. „piaskowe ciastka”).

Selburose – norweski wzór dziewiarski w róże.

Serinakaker – norweskie ciasteczka waniliowe z migdałami.

Sinnatagg – choleryk, złośnik.

Skoleboller – norweskie „szkolne” słodkie bułeczki z kremem waniliowym.

Skrulling – wariat, dziwak.

Smalahove – „owcza głowa”, pieczona, wędzona lub gotowana. Tradycyjna potrawa z zachodniej Norwegii, najczęściej jedzona w okresie przedświątecznym.

Snuppen  – mały; kochanie.

Snus – popularny w Skandynawii tytoń do żucia umieszczany pod wargą.

Snåling – dziwak. Żartobliwe, pieszczotliwe określenie na kogoś, kto jest dziwaczny, zachowuje się dziwnie.

Stabbur – drewniana komórka, która służy za spiżarnię albo magazyn skór, stojąca na słupach uniemożliwiających zwierzętom zniszczenie zapasów.

Tosk – głupek (dosł. „dorsz”).

Tulle – mała dziewczynka.

Ugler i mosen – „sowy w mchu”. Podejrzana, śmierdząca sprawa.

Vidda – porośnięty roślinnością tundrową, lekko pofałdowany krajobraz z pojedynczymi, górującymi nad okolicą wzniesieniami; tradycyjny dla kultury samskiej.

Åndssvak – przygłup.

Brunsviger – duńskie ciasto drożdżowe polane masłem z brązowym cukrem.

Elskling – kochanie.

Far – tata.

Farmand – tatuś.

Flæskesteg – pieczeń wieprzowa z chrupiącą skórką, jedna z głównych duńskich potraw narodowych.

Folkedragt – duński strój ludowy.

For helvede – cholera jasna.

Frøken – panna.

Herr – pan.

Hygge – duńskie słowo oznaczające przytulność, komfort i wygodę, w szerszym kontekście odnoszące się do poczucia szczęścia, bezpieczeństwa, wewnętrznej równowagi i komfortu przebywania zarówno w towarzystwie innych, jak i swoim własnym.

Kongelige Danske Marine (KDM) – statek Jego/Jej Królewskiej Mości; skrót używany przy nazwach statków Duńskiej Marynarki Królewskiej.

Kors i røven – cholera jasna (dosł. „krzyż w dupie”).

Kylling – „kurczak”; potoczne określenie na małą (100-mililitrową) butelkę sznapsa.

Lort – cholera (dosł. „gówno”).

Løver, ikke mus – lwy, nie myszy.

Pusling – „malutka”; pieszczotliwe przezwisko, zwykle używane w odniesieniu do kogoś małego, uroczego.

Rend mig i røven – ja pierdolę (dosł. „pieprz mnie w dupę”).

Rugbrød – tradycyjny duński chleb żytni na zakwasie.

Satanedme – niech mnie zje szatan.

Sitron – cytryna.

Smørrebrød – duńskie kanapki z żytniego pieczywa podawane z dodatkami w postaci warzyw, jajek, mięsa lub owoców morza. Jedzone na talerzu, za pomocą noża i widelca.

Spandauere – duńskie ciastka z ciasta półfrancuskiego, z marcepanem, kremem waniliowym lub owocami.

Stød – charakterystyczne dla języka duńskiego niepełne zwarcie krtaniowe, które sprawia, że wymawiany dźwięk zostaje na krótko przerwany.

Vaniljekranser – tradycyjne duńskie maślane ciasteczka waniliowe z dziurką.

Øllebrød – tradycyjna potrawa kuchni duńskiej, serwowana głównie na śniadanie. Składa się z czerstwego chleba żytniego rozgotowanego w ciemnym i słodkim piwie słodowym.

Höpöhöpö – bzdura, głupoty. Wyrażenie używane, by zaprzeczyć czemuś, co właśnie się usłyszało, co jest nieprawdziwe lub nie ma sensu.

Kilju – piwo cukrowe, popularny w Finlandii mocny alkohol domowej roboty.

Kossu (koskenkorva) –  najbardziej popularna w Finlandii wódka, w zależności od wariantu zawierająca 30-80% alkoholu.

Löyly – opar, gęsta para – lub ciepło, które powstaje po polaniu wodą kamieni w saunie. W mitologii fińskiej löyly oznacza również duszę.

Metsämarjakakku – fińskie ciasto z owoców leśnych.

Mulkku – kutas.

Mummi – babunia.

Perkele – do diabła.

Pikku – mały.

Porkkanalaatikko – zapiekanka marchewkowa, często podawana w Wigilię jako dodatek do mięsa.

Rekku – „szczekuś”.

Ryijy – fińska makatka, forma sztuki ludowej.

Faluröd – czerwień faluńska; barwnik z miedziowej rudy zmieszany z mąką i olejem lnianym, używany do konserwacji drewnianych domów.

Snapsvisor  – skandynawskie piosenki biesiadne, tradycyjnie śpiewane przed piciem alkoholu.

Älvdans – „taniec elfów”. Mgła, która unosi się nad ziemią, najczęściej w okolicy zbiorników wodnych. Kiedyś tłumaczono sobie jej występowanie obecnością elfów.

Blágrýti – bazalt.

Drýlur – farerski płaski żytni niezakwaszany chleb, tradycyjnie pieczony na otwartym ogniu. 

Harri – pan.

Havið  („ocean” lub rodzaj ciężkiego kamienia, który podnoszono kiedyś, by udowodnić swoją siłę) – nazwa akvavitu produkowanego na Wyspach Owczych.

Lükka – szczęście.

Múla – pysk.

Nitra – drobne kostki z głowy dorsza, talizman przynoszący szczęście.

Rekningur – jagnię, które pałęta się po obcym pastwisku. Określenie osoby, która stale wędruje, nie mogąc znaleźć dla siebie miejsca.

Roykstovan – „izba dymna”. Główne pomieszczenie w farerskim domu, połączenie izby mieszkalnej i kuchni.

Tryllabundinn – zaczarowany.

Kamiit – inuickie miękkie buty, tradycyjnie wykonane z reniferowej albo foczej skóry.

Mattak  – surowa skóra wieloryba, krojona w kostkę albo odkrawana bezpośrednio z zabitego zwierzęcia.

Barnit mitt – moje dziecko.

Eiðbundinn – związany przysięgą.

Fóstbræðralag – braterstwo krwi.

Lítil vinr – „mały przyjaciel”.

Logi – płomień.

Megnið – moc.

Pápi – tato; islandzka wersja imienia Bazaltara.

Stilltu – cicho.

Til að allir rísi verður einn að falla – „aby wszyscy mogli powstać, ktoś musi upaść”.

Blót – ofiara krwi.

Dróttning – królowa.

Hel – pierwotna nazwa piekła w mitologii nordyckiej.

Konungr – król.

Konungsdǿtr – królewskie córki (księżniczki).

Konungsdóttir – księżniczka.

Seiðr – forma szamanizmu, uprawiana przez wikingów w epoce żelaza.

Sólhvarfdǿtr – córki przesilenia.

Árnadalr – dolina orłów.

ᛏᚱᚢᛚ - troll/trolle.